Thoái hóa điểm vàng (hoàng điểm): Nguyên nhân và điều trị

Thoái hóa điểm vàng (hoàng điểm) là gì?

Thoái hóa điểm vàng (Macular Degeneration - AMD) hay còn gọi là thoái hóa hoàng điểm là một bệnh của võng mạc tại vùng hoàng điểm. Bệnh có đặc trưng là sự tổn thương lớp tế bào biểu mô sắc tố võng mạc gây suy giảm thị lực thậm chí dẫn đến mù lòa. (1)

Người bị bệnh thoái hóa điểm vàng thường gặp khó khăn trong các hoạt động hàng ngày đòi hỏi thị lực tập trung như đọc sách, điều khiển phương tiện giao thông. 

Phân loại thoái hóa điểm vàng(AMD)

Có hai dạng thoái hóa điểm vàng là khô và ướt. Bệnh thường tiến triển từ từ và làm mất thị lực không phục hồi. (2)

Thoái hóa điểm vàng thể khô

Dạng này chiếm khoảng 85-90% các trường hợp. Bệnh phát triển từ từ, khi các tế bào nuôi dưỡng võng mạc chết đi, các tế bào võng mạc cũng chết đi do đó các mảnh võng mạc sẽ biến mất.

Lúc này hình ảnh quan sát được sẽ bị mờ hoặc bị bóp méo, ảnh hưởng đến tầm nhìn của bạn, đặc biệt là khi bạn đọc sách. Thoái hóa điểm vàng thể khô thường ảnh hưởng đến cả hai mắt, tuy nhiên mất thị lực có thể chỉ xảy ra ở một mắt trong khi mắt còn lại không bị ảnh hưởng. Bệnh thường diễn tiến âm thầm trong 5 – 10 năm trước khi xuất hiện tình trạng suy giảm thị lực.

Thoái hóa điểm vàng là bệnh lý ở mắt nguy hiểm có thể bắt gặp ở bất kỳ đối tượng nào nhưng phụ nữ và người lớn tuổi có nguy cơ mắc cao hơn

Thoái hóa điểm vàng thể ướt

Chiếm khoảng 10-15%, tính chất bệnh nặng hơn AMD thể khô, với biển hiện rõ rệt, người bệnh bị giảm thị giác đột ngột và nghiêm trọng trong thời gian ngắn.

Thoái hóa điểm vàng thể ướt xảy ra với lớp mạch máu mới phát triển từ bên dưới hoàng điểm của bạn, các mạch máu này có thể chảy máu và rỉ dịch gây ra sẹo võng mạc khiến tầm nhìn bị méo, hình ảnh quan sát bị biến dạng, đường thẳng có thể biến thành đường cong, xuất hiện điểm mù, thấy ảo giác. 

Các giai đoạn phát triển của thoái hóa điểm vàng

Thoái hóa điểm vàng phát triển qua 3 giai đoạn(3):

• AMD giai đoạn đầu: Ở giai đoạn này hầu hết các triệu chứng của bệnh chưa xuất hiện, thị lực của người bệnh vẫn đảm bảo.
• AMD giai đoạn giữa: Bước sang giai đoạn giữa, các triệu chứng thoái hóa điểm vàng mắt có thể xuất hiện nhưng chưa rõ ràng như mắt mờ nhưng thường hết mờ khi nguồn sáng nhiều hơn, các hình ảnh nhìn thấy trở nên không còn sắc nét, khó phân biệt chi tiết hay có sự thay đổi hoặc suy giảm nhận thức về màu sắc.
• AMD giai đoạn cuối: Tình trạng mất thị lực diễn tiến nặng hơn với các triệu chứng nguy hiểm như tầm nhìn méo mó, hình ảnh quan sát bị biến dạng, đường thẳng có thể biến thành đường cong, xuất hiện điểm mù, thấy ảo giác, … Do đó, người bệnh không thể tự di chuyển hoặc thực hiện các hoạt động hàng ngày mà cần có sự trợ giúp của người khác.

Triệu chứng thoái hóa điểm vàng

Cả thoái hóa điểm vàng ướt và khô đều không gây đau đớn cho người bệnh. Các dấu hiệu sớm đặc trưng của bệnh như:

• Mờ mắt: Không có khả năng phân biệt các đối tượng trong tầm nhìn, bạn cần nhiều ánh sáng hơn để đọc sách, các chữ trong sách hoặc tạp chí có thể nhòe đi. Khó khăn trong lái xe hoặc khi làm những việc đòi hỏi tính chính xác cao.
• Mù màu: Các màu sắc sặc sỡ trở nên mờ nhạt, có thể mất hẳn màu.
• Thị lực méo mó: Đây cũng là một triệu chứng đặc trưng của bệnh, cụ thể đường thẳng sẽ trở nên lượn sóng hoặc gấp khúc.
• Xuất hiện điểm mù: Xuất hiện ngay giữa tầm nhìn của bạn và nó có xu hướng lớn dần theo thời gian khi tình trạng bệnh biến chuyển nặng hơn. Gây khó khăn trong việc nhận biết gương mặt người khác.
• Ảo ảnh: Thường gặp ở những người bị mất thị lực trầm trọng do bệnh gây nên. Người bệnh sẽ thấy những ảo ảnh khác nhau lúc ẩn lúc hiện, từ những hình ảnh đơn giản cho đến chi tiết hơn. Điều này sẽ làm bạn cảm thấy lo lắng, sợ hãi và khó chịu.

Đến gặp bác sĩ ngay sau khi phát hiện những dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh ở trên để có biện pháp ngăn ngừa bệnh tiến triển nặng, đe dọa đến khả năng thị lực .

Hình ảnh bị mờ ở trung tâm khi bị thoái hóa điểm vàng

Theo GS.TS. Đỗ Như Hơn cho biết:”Thoái hóa điểm vàng(hoàng điểm) ngày càng gia tăng, trở thành nguyên nhân gây mù lòa hàng đầu nếu không điều trị kịp thời. Các bệnh này không những làm suy giảm chất lượng cuộc sống của bệnh nhân, khiến họ gặp nhiều khó khăn, hạn chế năng lực và sự độc lập trong cuộc sống, mà còn khiến bệnh nhân dễ bị trầm cảm và lo lắng; tạo nên gánh nặng cho xã hội. Do đó, nhận biết sớm các dấu hiệu để kịp thời ngăn chặn diễn biến của bệnh là việc làm cần nên ưu tiên.”

Nguyên nhân gây bệnh

Có nhiều nguyên nhân gây ra thoái hóa điểm vàng cụ thể tùy từng đối tượng (4):

Thoái hóa điểm vàng tuổi già

Do tuổi tác (những người trên 60 tuổi): Thoái hóa điểm liên quan đến tuổi tác phổ biến ở người lớn tuổi do sự già đi tự nhiên của các tế bào cùng với khả năng chống gốc tự do suy giảm. Và đây là nguyên nhân hàng đầu gây giảm thị lực mắt nghiêm trọng ở những người trên 60 tuổi.

Thoái hóa điểm vàng ở người trẻ

Di truyền: Thoái hóa hoàng điểm có liên quan đến gen di truyền. Nếu ai đó trong gia đình bạn mắc bệnh, nguy cơ cao bạn cũng bị AMD.

Tác hại của ánh sáng xanh: Ánh sáng xanh nguy hại phát ra từ các thiết bị kỹ thuật số như: điện thoại, máy tính, tivi… mang năng lượng cao, bước sóng ngắn (400-500 nanomet) có khả năng tấn công vào đáy mắt và làm tổn thương các tế bào biểu mô sắc tố võng mạc lâu ngày không được khắc phục gây ra bệnh thoái hóa võng mạc.

Những yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh

Thoái hóa hoàng điểm không loại trừ bắt kỳ đối tượng nào, đặc biệt những yếu tố dưới đây làm tăng nguy cơ mắc bệnh:

• Lão hóa: Những người cao tuổi thường có nguy cơ mắc bệnh cao nhất, đặc biệt là trên 50 tuổi
• Phụ nữ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn gấp 2 lần nam giới
• Phụ nữ mãn kinh sớm cũng là yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh
• Di truyền học: Một người sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn nếu trong gia đình đã có người thân mắc bệnh.
• Hút thuốc: Hút thuốc lá làm tăng nguy cơ mắc bệnh gấp hai đến ba lần so với người chưa bao giờ hút thuốc
• Tăng huyết áp
• Cholesterol cao
• Béo phì
• Tiếp xúc với tia UV
• Sử dụng thường xuyên các thiết bị điện tử

Thoái hóa điểm vàng có nguy hiểm không? Biến chứng là gì?

Chuyên gia Võ Thị Chinh Nga - Bệnh viện Mắt TP.HCM, cho biết AMD là một tình trạng bệnh lý mãn tính, diễn biến âm thầm, làm giảm thị lực ở trung tâm ở những người trên 50 tuổi. Bệnh do tổn thương các tế bào nhạy cảm ánh sáng vùng hoàng điểm (vùng trung tâm võng mạc) các tế bào lớp thần kinh này bị tổn thương làm mất đi chức năng nhận và đưa hình ảnh lên vùng vỏ não thị giác giúp chúng ta có thể nhìn thấy được hình ảnh.

Mù lòa là biến chứng thường gặp và nặng nhất của bệnh thoái hóa điểm vàng

Căn bệnh này là nguyên nhân chính gây mù lòa ở những người trên 50 tuổi. Nếu bị thương tổn một mắt, gần nửa số bệnh nhân sẽ có nguy cơ bị bệnh tương tự ở mắt thứ 2 trong vòng 3 – 5 năm. Nguy hiểm hơn, có đến 82% bệnh nhân không được phát hiện bệnh kịp thời. Thực tế, bệnh AMD là một căn bệnh nguy hiểm, tuy nhiên tại Việt Nam lại chưa được quan tâm đầy đủ.

Biện pháp chẩn đoán bệnh

Bệnh thoái hóa điểm vàng có thể phát hiện được thông qua việc kiểm tra mắt toàn diện. Các kiểm tra bao gồm:

• Kiểm tra thị lực: Bác sĩ sử dụng bảng đo thị lực để kiểm tra khả năng nhìn của mắt ở nhiều khoảng cách khác nhau.
• Dùng thuốc nhỏ mắt chuyên dụng: Bạn được nhỏ vào mắt một loại thuốc chuyên dụng, sau đó bác sĩ dùng ống kính y khoa để kiểm tra xem võng mạc, mạch máu và thần kinh thị giác có gì bất thường không.
• Nhìn vào bảng vẽ Amsler bằng một mắt: Nếu những gì bạn nhìn thấy là các đường gợn sóng có thể bạn đã mắc bệnh thoái hóa điểm vàng.

Nhìn vào bảng vẽ Amsler bằng một mắt – Nếu những gì bạn nhìn thấy là các đường gợn sóng có thể bạn đã mắc bệnh thoái hóa điểm vàng

• Đo nhãn áp (Tonometry): Bác sĩ sử dụng một dụng cụ giúp đo áp suất bên trong mắt. Ngoài ra, để thuận tiện cho việc kiểm tra, bác sĩ có thể sử dụng thuốc nhỏ chuyên dụng.

Đối với những bệnh nhân bị thoái hóa điểm vàng do tuổi tác, bác sĩ có thể chỉ định chụp mạch bằng cách tiêm thuốc nhuộm và tĩnh mạch trên cánh tay. Nếu các mạch rò rỉ chất lỏng hoặc máu trong điểm vàng có thể do bệnh thoái hóa điểm vàng.

Điều trị thoái hóa điểm vàng

Bệnh thoái hóa điểm vàng có chữa được không? Đây là nỗi trăn trở của nhiều người. Các bác sĩ Nhãn khoa cho biết, cho đến thời điểm hiện tại vẫn chưa có phương pháp để chữa trị dứt điểm bệnh thoái hóa điểm vàng. Tuy nhiên, vẫn có một số phương pháp có thể hạn chế sự phát triển của bệnh. Phương pháp hỗ trợ cải thiện bệnh tùy thuộc vào từng loại mà người bệnh mắc phải:

Điều trị AMD thể khô

Bệnh thoái hóa điểm vàng nên ăn gì và kiêng gì để điều trị hiệu quả ? Bác sĩ nhãn khoa sẽ tùy thuộc vào từng mức độ bệnh mà đưa ra đề nghị bổ sung kẽm, beta carotene và Vitamin A, C, E, B2 liều cao nhằm ngăn ngừa các biến chứng của bệnh. Ngoài ra, người thoái hóa điểm vàng có thể bổ sung các dưỡng chất bằng các thực phẩm hàng ngày:

• Vitamin A: đây là chất chống oxy hóa, có vai trò tăng cường thị lực cho mắt. Vitamin A có nhiều ở gan động vật, cá, sữa, cà rốt, bí ngô…
• Vitamin C và E: giúp chống lại sự tấn công của các gốc tự do, từ đó bảo vệ tế bào và mô mắt. Vitamin C và E được tìm thấy nhiều trong cà chua, cải bắp, bông cải xanh, các loại quả thuộc họ cam chanh bưởi…
• Vitamin B2: Tăng cường thị giác và khôi phục chức năng cơ thị giác. Vitamin B2 có trong sữa, trứng, gan động vật, men bia, rau củ…
• Kẽm: Góp phần trong việc hình thành võng mạc, giúp bảo vệ, tăng cường thị lực cho mắt. Kẽm có nhiều trong hàu, tôm, cua, thịt bò, ngũ cốc, sữa chua…
• Omega 3: Đây là một acid béo không bão hòa, tham gia vào thành phần cấu trúc võng mạc, giúp tăng cường thị lực. Omega có nhiều ở các loại sữa, các loại cá…

Điều trị AMD thể ướt

Cũng giống như thể khô, thoái hóa điểm vàng thể ướt vẫn chưa có giải pháp điều trị triệt để. Tuy nhiên có thể ngăn ngừa và làm chậm tiến triển của bệnh bằng các biện pháp như:

• Dùng thuốc: Có 3 loại thuốc kháng yếu tố tăng trưởng nội mô mạch máu là Bevacizumab (Avastin), Ranibizumab (Lucentis), Aflibercept (Eyle),… giúp ức chế sự hình thành yếu tố tăng trưởng nội mô và ngăn chặn sự phát triển của các mạch máu mới, đồng thời ngăn chặn sự rò rỏ máu và dịch bất thường trong mắt.
• Liệu pháp laser: Sử dụng chùm tia laser để phá hủy các mạch máu đang phát triển bất thường.
• Liệu pháp quang động học: Là sự phối hợp của phương pháp laser và thuốc. Có tác dụng phá hủy các mạch máu bất thường mà không để lại sẹo. Phương pháp này hiệu quả khi điều trị một biến thể của thoái hóa hoàng điểm thể ướt là bệnh lý đa xơ đơn bào không tự phát.
• Cải thiện tầm nhìn: Các thiết bị có ống kính đặc biệt giúp tạo hình ảnh phóng to của các vật thể nhờ đó bệnh nhân có thể sử dụng tối đa tầm nhìn còn lại.

Các phương pháp điều trị thoái hóa điểm vàng chỉ có tác dụng kiềm chế sự tiến triển của bệnh

Biện pháp phòng ngừa thoái hóa điểm vàng

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), có khoảng 80% trường hợp mù lòa trên toàn thế giới có thể phòng tránh được nếu kịp thời phát hiện và chủ động chăm sóc, kiểm soát, phòng ngừa thoái hóa điểm vàng ngay từ sớm bằng cách:

1. Hạn chế nguy cơ từ ánh sáng xanh

Thực hiện các biện pháp phòng ngừa nguy cơ gây hội chứng màn hình do ánh sáng xanh nguy hại từ các thiết bị điện tử như:

• Giảm thời gian sử dụng điện thoại, ti vi, máy vi tính (dưới 3h/ngày);
• Điều chỉnh độ sáng và độ tương phản của màn hình phù hợp với thời điểm và môi trường khác nhau;
• Điều chỉnh màn hình máy tính phù hợp (cách 50-60 cm và tâm màn hình thấp hơn mắt từ 10-20cm);
• Thường xuyên điều tiết mắt theo luật “20-20-20” (cứ 20 phút mắt nhìn ra khoảng cách xa 20 feet trong khoảng thời gian 20 giây).

2. Chăm sóc mắt đúng cách

• Cần cho mắt nghỉ ngơi và vệ sinh mắt thường xuyên, và nên khám mắt định kỳ để kiểm tra các bệnh về mắt.
• Đọc sách hoặc làm những việc có tính tập trung cao ở nơi có đủ ánh sáng.
• Đeo kính râm khi ra nắng, chọn kính chất lượng để ngăn chặn tia cực tím và ánh sáng mạnh từ ánh nắng mặt trời.

3. Bảo vệ mắt từ bên trong

Ngoài ăn nhiều trái cây, rau củ và tránh những thực phẩm có nhiều chất béo thì cần cung cấp dưỡng chất chuyên biệt cho mắt nhằm bảo vệ tế bào thị giác, tế bào biểu mô sắc tố võng mạc và đảm bảo được sự ổn định của cấu trúc và tỉ lệ các thành phần protein trong mắt.

Nghiên cứu của các nhà khoa học Mỹ cho thấy tinh chất Broccophane thiên nhiên giúp tăng Thioredoxin – loại protein phân tử nhỏ, có khả năng giúp bảo vệ tế bào biểu mô sắc tố võng mạc và ổn định cấu trúc – tỉ lệ của thủy tinh thể, giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh thoái hóa điểm vàng.